ਨਸ਼ਾ, ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ, ਕਰਜ਼ੇ ਦਾ ਜਾਲ, ਖੇਤੀ ਵਿੱਚ ਮੁਨਾਫ਼ਾ ਘਾਟਾ ਸੁੰਗੜਦੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ-ਵਿਕਦੀ ਜਾਇਦਾਦ- ਇਹ ਕਾਰਕ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਵਿਦੇਸ਼ ਜਾਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਇਹ ਹੁਣ ਜਾਣਿਆ-ਪਛਾਣਿਆ ਤੱਥ ਵੀ ਹੈ।

ਕਿਤਾਬ ਵਿਚਲੇ ਵੱਡੇ ਤੱਥ

ਪਰ ਕੀ ਕੈਨੇਡਾ ਜਨੂੰਨ ਵਾਲੇ ਨੌਜਵਾਨ ਵਾਪਸ ਪੰਜਾਬ ਆ ਸਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਰੁਚੀ ਦੁਬਾਰਾ ਜਗਾ ਸਕਦੇ ਹਨ? ਪੰਜਾਬ ਖ਼ੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ (ਪੀਏਯੂ) ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਅਧਿਕਾਰੀ ਦੀ ਨਵੀਂ ਕਿਤਾਬ ਅਜਿਹੇ ਸਵਾਲਾਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਲੱਭਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ, ਜੋ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਲਈ ਅਹਿਮ ਹੈ।

“ਸਮਕਾਲੀ ਖੇਤੀ ਦੀਆਂ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਰੁਕਾਵਟਾਂ – ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਅਤੇ ਨੀਤੀ ਹੱਲ” ਸਿਰਲੇਖ ਵਾਲੀ ਕਿਤਾਬ ਡਾ: ਜਗਤਾਰ ਧੀਮਾਨ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੀ ਗਈ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਪੀਏਯੂ, ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੇ ਵਧੀਕ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਅ ਚੁੱਕੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਸਮੇਂ ਗੁਰੂ ਕਾਸ਼ੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਤਲਵੰਡੀ ਸਾਬੋ, ਬਠਿੰਡਾ ਦੇ ਪ੍ਰੋ-ਵਾਈਸ ਚਾਂਸਲਰ ਹਨ। .

ਸਮਕਾਲੀ ਖੇਤੀ ਦੇ ਸੰਕਟ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਕੂਚ ਤੱਕ, ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਖੇਤੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮੁੱਦਿਆਂ ‘ਤੇ ਵਿਆਪਕ ਖੋਜ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲਿਖੀ ਗਈ ਕਿਤਾਬ – ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਕਈ ਮੁੱਦਿਆਂ ‘ਤੇ ਚਰਚਾ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ।

ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ-ਕਮ-ਵਧੀਕ ਸਕੱਤਰ ਡਾ: ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਦਾ ਵੀ ਯੋਗਦਾਨ ਹੈ।

ਕਿਹੜੀਆਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿਤਾਬ?

ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ‘ਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਇਸ ਕਿਤਾਬ , ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਹਰੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ, ਕੁਦਰਤੀ ਸਰੋਤਾਂ ‘ਤੇ ਮੌਜੂਦਾ ਤਣਾਅ ਅਤੇ ਟਿਕਾਊ ਅਭਿਆਸਾਂ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਬਾਰੇ ਵੀ ਚਰਚਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੀ ਤਰੱਕੀ, ਹੁਨਰ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ, ਅਤੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਵਾਸ ਵਰਗੇ ਮੁੱਦਿਆਂ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਦੀ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨੂੰ ਵੀ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਰਗੇ ਮੁੱਦੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰਦੀ ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਦਾ ਇੱਕ ਅੰਸ਼, “ਕਿਸਾਨੀ ਪਰਿਵਾਰ ਵੀ ਹੁਣ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਦਿਲਚਸਪੀ ਲੈ ਰਹੇ ਹਨ। ਸਿਰਫ਼ ਭਾਰਤ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਨੌਜਵਾਨ ਕਈ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਕਿੱਤੇ ਨੂੰ ਅਲਵਿਦਾ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹਨ। ਆਧੁਨਿਕ ਖੇਤੀ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੇ ਹੁਨਰ ਦੀ ਘਾਟ ਕਾਰਨ, ਨੌਜਵਾਨ ਕਿਸਾਨ ਦੁਖੀ ਹਨ, ਬਾਕੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਨੌਕਰੀਆਂ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਰਹੀਆਂ, ਪਰ ਇਹ ਧਾਰਨਾ ਵੀ ਬਣਾਈ ਹੋਈ ਹੈ ਕਿ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਇੱਕ ਘੱਟ ਤਨਖ਼ਾਹ ਵਾਲਾ ਪੇਸ਼ਾ ਹੈ।

ਨਿੱਜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ‘ਤੇ ਵੀ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਲਾਇਆ ਹੈ

ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਅਤੇ ਕਾਲਜਾਂ ਦੇ ਵਧਣ-ਫੁੱਲਣ ਵਰਗੇ ਮੁੱਦਿਆਂ ਦੀ ਵੀ ਪੜਚੋਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਧਿਐਨ ਲਈ ਖੇਤੀ ਮੈਦਾਨ ਅਤੇ ਚੰਗੀਆਂ ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾਵਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਹੈ। ਲੇਖਕ ਜ਼ੋਰ ਦੇ ਕੇ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੀਏਯੂ ਦੇ ਇੱਕ ਅਧਿਐਨ ਅਨੁਸਾਰ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਡੀ-ਕਿਸਾਨੀ ਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ 1991 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਸੀ ਅਤੇ ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਅੱਜ ਤੱਕ ਇਸ ਨੇ ਸਿਰਫ਼ ਗਤੀ ਹੀ ਫੜੀ ਹੈ। ਛੋਟੇ ਕਿਸਾਨ ਪਰਿਵਾਰ ਵੀ ਕਿੱਤਾ ਛੱਡ ਰਹੇ ਹਨ। ਸੁੰਗੜਦੀ ਜ਼ਮੀਨ-ਜਾਇਦਾਦ, ਗੈਰ-ਲਾਭਕਾਰੀ, ਆਰਥਿਕ ਕਾਰਨ ਮੁੱਖ ਕਾਰਕ ਹਨ ਜੋ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਖੇਤੀ ਛੱਡਣ ਦੇ ਫ਼ੈਸਲੇ ਨੂੰ ਹੋ ਪੱਕਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਖੇਤੀ ਵੱਲ ਵਾਪਸ ਕਿਵੇਂ ਲਿਆਂਦਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ?

“ਤਕਨੀਕੀ ਗਿਆਨਵਾਨ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਉੱਤਮਤਾ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਦੇ ਮੌਕੇ ਮਿਲਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਉੱਚ ਮੁੱਲ ਵਾਲੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਫੁੱਲਾਂ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜਾਨਵਰਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬਤਖਾਂ , ਬੱਕਰਿਆਂ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਨੂੰ ਖੇਤੀ ਨਾਲ ਜੋੜਨਾ, ਇੱਕ ਜਵਾਬ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅੱਜ ਦੇ ਅਤੇ ਭਵਿੱਖੀ ਸਮੇਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ, ”ਧੀਮਾਨ ਲਿਖਦਾ ਹੈ।

ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਿੱਚ ਘੱਟਦੀ ਰੁਚੀ, ਨਸ਼ੇ, ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੁਖੀ ਵੱਲੋਂ ਖ਼ੁਦਕੁਸ਼ੀ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦੀ ਘਾਟ, ਭਾਰੀ ਕਰਜ਼ੇ – ਇਹ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਹਨ ਜੋ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵੱਲ ਧੱਕ ਰਹੇ ਹਨ।

“ਲੋਕ ਗੁਣਵੱਤਾ ਪ੍ਰਤੀ ਜਾਗਰੂਕ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਕੀ ਖਾਂਦੇ ਹਨ ਇਸ ਲਈ ਜੈਵਿਕ ਖੇਤੀ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਉਤਪਾਦ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਲਈ ਗੁੜ ਬਣਾਉਣ ਵਰਗੀ ਖੇਤੀ ਵੱਲ ਮੁੜਨ ਲਈ ਇੱਕ ਵਿਹਾਰਕ ਵਿਕਲਪ ਹੈ। ਬਾਇਓ ਫੋਰਟੀ ਫਾਈਡ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਵਧੀਆ ਰਿਟਰਨ ਲਿਆ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ, ”ਉਹ ਲਿਖਦਾ ਹੈ।

ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ :- ਲਵ ਲਾਈਨ ਅਤੇ ਸਟਾਈਲ ਚੈੱਕ ਮਲਾਇਕਾ ਅਰੋੜਾ

ਨੁਕਸਦਾਰ ਸਿੱਖਿਆ ਨੀਤੀਆਂ ਇਹ ਵੀ ਇੱਕ ਕਾਰਨ ਹਨ ਕਿ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੇ ਤਾਂ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹੀ ਪੇਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

“ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨੂੰ ਸਕੂਲੀ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਲਈ ਖ਼ਾਸ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਫ਼ੌਰੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ਾ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸਰੀਰਕ ਮਿਹਨਤ ਵੀ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਕਿਰਤ ਦਾ ਮਾਣ ਵੀ ਸਿੱਖਦੇ ਸਨ ਪਰ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਇਹ ਅਲੋਪ ਹੋ ਗਿਆ। ਸਾਨੂੰ ਲੋੜੀਂਦੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਅਤੇ ਪ੍ਰੈਕਟੀਕਲ ਐਕਸਪੋਜ਼ਰ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ‘ਤੇ ਵੀ ਨਜ਼ਰ ਰੱਖਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ, “ਉਹ ਅੱਗੇ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ।

355 ਪੰਨਿਆਂ ਦੀ ਕਿਤਾਬ, ਜਿਸ ਦੀ ਕੀਮਤ 650 ਰੁਪਏ ਹੈ, ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਰਿਲੀਜ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਲੁਧਿਆਣਾ ਸਥਿਤ ਫੋਇਲ ਪ੍ਰਿੰਟਰ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।