ਮੱਧ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਭੂ-ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਤਣਾਅ ਵਧਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਭਾਰਤ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਦੋ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਦੇਸ਼ਾਂ: ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਅਤੇ ਈਰਾਨ ਨਾਲ ਵਪਾਰਕ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਸੰਤੁਲਿਤ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਲੱਭਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਇਹਨਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵਪਾਰਕ ਗਤੀਸ਼ੀਲਤਾ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ‘ਤੇ ਖੇਤਰੀ ਅਸਥਿਰਤਾ ਦੇ ਸੰਭਾਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਡੂੰਘੀ ਨਜ਼ਰ ਹੈ।

ਜੇ ਗੱਲ ਕਰੀ ਜਾਵੇ ਭਾਰਤ-ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਵਪਾਰ ਦੇ ਵਪਾਰਿਕ ਸਬੰਧਾਂ ਦੀ ਤਾਂ ਪਿਛਲੇ ਪੰਜ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ, ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਪਾਰ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਕੂਟਨੀਤਕ ਸਬੰਧ 1992 ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ, ਅਤੇ ਉਦੋਂ ਤੋਂ, ਦੁਵੱਲੇ ਵਪਾਰ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਵਿੱਤੀ ਸਾਲ 2022-23 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ-ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਵਪਾਰ (ਰੱਖਿਆ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ) $10.7 ਬਿਲੀਅਨ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ, ਸਿਰਫ ਚਾਰ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵਪਾਰ ਦੁੱਗਣਾ ਹੋ ਗਿਆ।

ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਨਿਰਯਾਤ ਵਿੱਚ ਡੀਜ਼ਲ, ਹੀਰੇ, ਹਵਾਬਾਜ਼ੀ ਟਰਬਾਈਨ ਬਾਲਣ, ਰਾਡਾਰ ਉਪਕਰਣ, ਬਾਸਮਤੀ ਚਾਵਲ, ਟੀ-ਸ਼ਰਟਾਂ ਅਤੇ ਕਣਕ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।

2022-23 ਵਿੱਚ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦਾ ਨਿਰਯਾਤ $8.45 ਬਿਲੀਅਨ ਡਾਲਰ ਦਾ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਆਯਾਤ $2.3 ਬਿਲੀਅਨ ਸੀ, ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੱਖ ਵਿੱਚ $6.13 ਬਿਲੀਅਨ ਦਾ ਵਪਾਰ ਸਰਪਲੱਸ ਹੋਇਆ।

ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਭਾਰਤ ਦਾ 32ਵਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਵਪਾਰਕ ਭਾਈਵਾਲ ਹੈ, ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਵਪਾਰਕ ਭਾਈਵਾਲ ਹੈ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਸੱਤਵਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਹੈ¹।

ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਇਰਾਨ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਪਾਰ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ਹੈ। ਈਰਾਨ 2022-23 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦਾ 59ਵਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਵਪਾਰਕ ਭਾਈਵਾਲ ਸੀ।

ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ : – ਕਾਂਗਰਸ ਇਸ ਵਾਰ 100 ਪਾਰ ?

ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ, ਈਰਾਨ ਭਾਰਤ ਲਈ ਤੇਲ ਦਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਰੋਤ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਅਤੇ ਭੂ-ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਤਣਾਅ ਸਮੇਤ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਾਰਕਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹਾਲ ਹੀ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵਪਾਰ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਗਿਰਾਵਟ ਆਈ ਹੈ।

ਈਰਾਨ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਆਯਾਤ ਵਿੱਚ ਪੁਲਾੜ ਉਪਕਰਣ, ਹੀਰੇ, ਪੋਟਾਸ਼ੀਅਮ ਕਲੋਰਾਈਡ, ਮਕੈਨੀਕਲ ਉਪਕਰਣ ਅਤੇ ਟਰਬੋ ਜੈੱਟ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਇਜ਼ਰਾਈਲ ‘ਤੇ ਈਰਾਨ ਦੇ ਹਮਲੇ ਅਤੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਤਣਾਅ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ ਸਥਿਤੀ ਨਾਜ਼ੁਕ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ।

ਇੰਧਨ ਦੀ ਕੀਮਤ ਸੰਬੰਧੀ ਚਿੰਤਾਵਾਂ

ਇਸ ਦੌਰਾਨ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਈਂਧਨ ਦੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਪੈਟਰੋਲ ਅਤੇ ਡੀਜ਼ਲ ਦੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਉੱਚੇ ਪੱਧਰ ਨੂੰ ਛੂਹ ਗਈਆਂ ਹਨ।

ਤਾਜ਼ਾ ਵਾਧਾ – ਪੈਟਰੋਲ ਲਈ 2.3 ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਲੀਟਰ ਅਤੇ ਡੀਜ਼ਲ ਲਈ 3 ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਲੀਟਰ ਤੋਂ ਵੱਧ – ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਬਾਲਣ ਦੀ ਖਪਤ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਜਦੋਂ ਕਿ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਕੱਚੇ ਤੇਲ ਦੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ ਇੱਕ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਕੇਂਦਰ ਅਤੇ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਲਗਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਉੱਚ ਈਂਧਨ ਟੈਕਸ ਵੀ ਵਧਦੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ।

ਭਾਰਤੀ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ, ਮਹਾਂਮਾਰੀ-ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਮੰਦੀ ਤੋਂ ਉਭਰਦੀ ਹੋਈ, ਊਰਜਾ ਦੀ ਲਾਗਤ ਨਾਲ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਸੰਤੁਲਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਚੁਣੌਤੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਦੀ ਹੈ।

ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਈਂਧਨ ਦੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ ਨੂੰ ਸਥਿਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕਦਮ ਚੁੱਕੇ ਹਨ, ਪਰ ਸਥਿਤੀ ਤਰਲ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਤੇਲ ਦੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ ਵਿੱਚ ਉਤਰਾਅ-ਚੜ੍ਹਾਅ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਅਤੇ ਈਰਾਨ ਦੋਵਾਂ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਵਪਾਰਕ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਨੈਵੀਗੇਟ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

ਇੰਡੀਆ ਮਿਡਲ ਈਸਟ ਕੋਰੀਡੋਰ (IMEC) ਵਪਾਰ ਕੋਰੀਡੋਰ, ਜੋ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਅਤੇ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਜੋੜਦਾ ਹੈ, ਖੇਤਰੀ ਅਸਥਿਰਤਾ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਜਦੋਂ ਕਿ ਤੁਰੰਤ ਈਂਧਨ ਦੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਧੇ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਨਹੀਂ ਜਾਪਦੀ ਹੈ, ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ ਆਰਥਿਕ ਲਚਕੀਲੇਪਣ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਚੌਕਸੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।

ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ, ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਅਤੇ ਈਰਾਨ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਦਾ ਵਪਾਰਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਖੇਤਰੀ ਤਣਾਅ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਨਾਜ਼ੁਕ ਸੰਤੁਲਨ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਦੁਨੀਆ ਦੇਖ ਰਹੀ ਹੈ, ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਰਥਿਕ ਹਿੱਤਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਬਦਲਦੀ ਗਤੀਸ਼ੀਲਤਾ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।